Asitlerin ortak özellikleri şunlardır

1 Suda çözündüklerinde iyon oluştururlar Bu nedenle asitlerin sulu çözeltileri az ya da çok elektrik akımını iletir

2Tatları ekşidir Limonun ekşiliği içindeki sitrik asitten, sirkenin ekşiliği içindeki asetik asitten ileri gelir

3Boya maddelerine etki ederler Örneğin; turnusol boyasının rengini kırmızıya dönüştürürken, fenolftalein boyasını renksizleştirirler

4 Aktif metallerle tepkimeye girerek hidrojen gazı oluştururlar

Bu tepkimeyi alkali ve toprak alkali metallerin tümü ile Fe, Zn ve Al gibi soy olmayan metaller verir

Cu, Hg ve Ag gibi yarı soy metallere yapısında oksijen bulunmayan HCl, HBr gibi asitler etki etmez Bu metallere HNO3 ve H2SO4 gibi kuvvetli asitler etki eder Ancak bu tepkimelerde asitler asit olarak değil yükseltgen olarak etki eder Yani bu tepkimelerde H2 gazı değil H2O oluşur Au ve Pt gibi soy metallere asitlerin hiçbiri yalnız başına etki edemez

5 Karbonat ve bikarbonatlarla tepkimeye girerek CO2 gazı oluştururlar

6 Bazlarla birleşerek tuz ve su oluştururlar Bir asidin hidrojeni yerine metal veya amonyum iyonunun geçmesiyle oluşan bileşiğe tuz denir Bir asit bazla birleştiğinde hem asit hem de baz özelliklerini kaybeder Bu nedenle asitlerle bazlar arasındaki tepkimelere nötrleşme tepkimesi denir

Nötrleşme, gerçekte H+ ve OH– iyonlarının birleşerek H2O oluşturmaları olayıdır Bu nedenle nötrleşmenin net iyon denklemi;

H+(suda) + OH–(suda) → H2O(s)

asit baz nötr şeklindedir

Asitler, yalnız bazlarla değil, bazik oksitlerlerle (metal oksitlerle) de tuzları oluşturur

7 Asit oksitlerin su ile tepkimeleriyle elde edilirler

SO3(g) + H2O(s) → H2SO4(suda)

Bazların Özellikleri

1 Suda iyon oluşturarak çözünürler Çözeltileri elektrik akımını iletir

2 Tatları acıdır Sabun köpüğünün acılığı yapısındaki sodyum hidroksitten, karabiberin acılığı yapısındaki piperidin bazından ileri gelir

3 Boya maddelerine etki ederler Kırmızı turnusolu mavi, renksiz fenolftaleini pempe yaparlar

4 Amfoter metallerle (Zn, Al, Pb, Sn) tepkimeye girerek hidrojen gazı oluştururlar

Al, Pb ve Sn da amfoter özellik gösterir Bu elementlerin hem kendileri hem de oksitleri ve hidroksitleri amfoter özellik gösterir

5 Elle tutulduklarında kayganlık hissi verirler Sabunun, yumurta akının ve deniz suyunun kayganlıkları yapılarındaki bazlardan kaynaklanır

6 Asitleri nötrleştirirler Yani asitlerle veya asit oksitlerle tuzları oluştururlar

7 Metal oksitlerin su ile tepkimesinden elde edilirler

Suyun İyonlaşması, pH ve pOH

Arı su pratik olarak elektriği iletmez Ancak duyarlı araçlarla yapılan iletkenlik ölçümleri, arı suyun çok az oranda da olsa elektriği ilettiğini göstermektedir Buna göre, arı su çok düşük oranda da olsa iyonlarına ayrışmaktadır Yani arı suda su moleküleri ile ayrışan su moleküllerinin oluşturduğu hidrojen ve hidroksit iyonları arasında bir denge vardır

H2O(s) →H+(suda)+OH–(su da) ∆H = +57,3 kJ

Bu dengeye ilişkin denge sabitine suyun iyonlaşma sabiti denir ve Ksu ile gösterilir Bir dengede saf katılar ve sıvıların sabit olan derişimlerinin denge sabitinin içinde gizli olduğu hatırlanırsa Ksu ifadesi;

Ksu= [H+] [OH–] şeklinde yazılabilir

Ksu yun 25°C taki nicel değeri 1×10–14 ‘tür Diğer denge sabitlerinde olduğu gibi, Ksu yun değeri sıcaklığa bağlıdır Suyun iyonlaşması endotermik olduğundan sıcaklık arttıkça Ksu yun değeri de artar

Asitler suda çözündüklerinde H+ iyonu oluşturur Bu nedenle asit çözeltilerinin hidrojen iyonu derişimi arı suyunkinden (10–7 M) büyüktür Bazlar suda OH– iyonu oluşturarak çözündüklerinden, baz çözeltilerinin hidroksit iyonu derişimleri 10–7 M dan büyüktür

Asit çözeltileri için Baz çözeltileri için

[H+] > [OH–] [OH–] > [H+]

[H+] > 10–7 M [OH–] > 10–7 M

[OH–] < 10–7 M [H+] < 10–7 M

Bir sulu çözelti ister nötr, ister asit veya baz olsun ortamdaki hidrojen ve hidroksit iyonları derişimleri çarpımı suyun denge sabitine eşittir [H+][OH–] çarpımının sabit kalması için [H+] ile [OH–] nin ters orantılı değişmesi, yani, ortamın [H+] arttırılırsa [OH–] nin azalması gerekir
[H+] = ax10–x M (1 ≤ a ≤ 10) olan bir çözeltinin pH’ si x-loga’ dır

[H+] = 2×10–5 M olan asit çözeltisinin pH’ si de

5–log2 = 5 – 0,3 = 4,7’dir (0,3 sayısı 2’nin 10 tabanına göre logaritma cetvelinden alınan değeridir)

Asitlerin pH değerleri 7’den küçük, bazların pH değerleri 7’den büyüktür pH değeri 7’den küçüldükçe asitlik kuvvetlenir pOH 7’den küçüldükçe bazlık kuvvetlenir Nötr ortamın pH’ si ise 7’dir Bir çözeltinin pH ve pOH’ si arasındaki ilişki şöyledir:

pH + pOH = 14

NÖTÜRLEŞME TEPKİMELERİ

Bir asit çözeltisine bir baz çözeltisi eklendiğinde yada tersi yapıldığında çözeltilerin asitlik bazlık özelliklerinde azalma olur Eşit mol sayısında H+ ve OH— iyonları içeren çözeltiler karıştırıldığında çözeltilerin asitlik ve bazlık özellikleri tamamen kaybolur Bu olaya nötürleşme denir Nötrleşmenin iyon denklemi

H+ + OH– → H2O dur

Karıştırılan çözeltilerde asidin oluşturduğu H+ nin iyonunun mol sayısı, OH— iyonunun mol sayısına eşit değilse kısmi nötrleşme olur

ise çözelti asidik

ise çözelti baziktir

TUZLAR

1 Tuzlar iyon yapılı bileşiklerdir

2 Suda iyonlaşarak çözündükleri için çözeltileri elektrik akımını iletir

3 Katı halde elektrik akımını iletmezler Ancak ısı etkisi ile eritilmiş halleri ile sulu çözeltileri elektrik akımını iletir

HİDROLİZ
Bir tuzun suyla etkileşerek H+ ve OH- iyonu oluşturmasına hidroliz(su ile ayrıştırma) denir Bir tuzun su ile hidroliz olabilmesi için yapısında zayıf asit anyonu yada katyonu bulunması gerekir Kuvvetli asit ve bazdan oluşan tuzlar suda hidrolize uğramaz

OKSİTLER
Elementlerin oksijenle yaptıkları bileşiklere oksit denir Oksitlerde oksijenin değerliği (-2) dir Oksijenin pozitif değerlik aldığı OF2 oksit olarak kabul edilmez Oksitler özelliklerine göre 6 gruba ayrılır

Asit oksitler:Ametallerin oksitleri suda çözündüğünde asitleri oluşturur Bu nedenle ametal oksitlere asit oksit denir CO2, SO3, N2O5 gibi oksitler asidiktir

Bazik oksitler: Metal oksitlerdir Su ile metal hidroksitleri oluşturur Na2O, CaO, BaO gibi oksitler baziktir

Nötr oksitler: Bazı ametal oksitleri( CO, N2O, NO gibi) su ile asit yada baz oluşturmaz Bu tür oksitlere nötr oksit denir Asitler, bazlar ve suyla tepkime vermezler

Amfoter oksitler: Hem asitleri hem de bazları nötrleştirebilen oksitlerdir ZnO, Al2O3, PbO, SnO, Cr2O3 gibi oksitler amfoter özellik gösterir

Peroksitler: Oksijen yüzdesi yüksek olan oksitlerdir Hidrojen peroksit(H2O2), sodyum peroksit (Na2O2) gibi

Bileşik oksitler: Aynı elementin değişik değerlikli oksitlerinin oluşturduğu bileşiklerdir

Fe3O4(manyetit), FeO ile Fe2O3 den oluşan bileşik oksittir

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR

Çevremizdeki pek çok maddeyi ortak kimyasal özelliklerine göre gruplandırabiliriz Asitler, bazlar ve tuzlar bu gruplardan üçünü oluşturur

Asitler

Asit kelimesi latincede “ekşi” anlamına gelen bir kelimedir

Yani ekşi tat veren maddeler asit özelliğine sahiptir Örneğin

limon, erik ve elmanın yapısında asit bulunur

Sulu çözeltilerinde hidrojen (H+) iyonu bulunan maddelere asit denir

HCl H+ + Cl–

HNO3 H+ + NO–3

H2SO4 2 H+ + SO4–2

Asit çözeltilerini başka sıvılardan ayırt etmek için turnusol kâğıdı kullanılır Asitler, mavi turnusol kâğıdını kırmızıya çevirirBir maddeyi başa maddeden ayırt etmeye yarayan maddelere ayıraç ya da indikatör denir

*Asitler suda çözündüklerinden dolayı iyonlarına ayrışırlarİçinde iyon barındıran sıvı elektrik akımını iletir Elektrik akımını ileten sıvılara elektrolit denir

*Asitler metallerle tepkimeye girerek hidrojen gazı (H2) açığa çıkarırlar Asitler metallere

aşındırıcı etki yaparlar Bu özelliğinden dolayı asitler metal kaplar içerisinde değil, cam

ya da plâstik kaplarda saklanır

*Asitler bazlarla tepkimeye girerek tuz ve su oluştururlarBu olaya nötürleşme tepkimesi denir Nötürleşme tepkimesi ekzotermik bir olaydır

Asit + Baz Tuz + Su + Isı

*Sulu çözeltilerinde büyük oranda iyonlarına ayrışabilen asitlere kuvvetli asit denir

Zayıf asitlerin sadece bir kısmı suda iyonlarına ayrışır Kuvvetli asitler çok tahriş

edici ve yakıcıdırTahta, kağıt, kumaş, et gibi birçok maddeyi kısa sürede parçalayabilir

Günlük Yaşamda Asitler

Sirke, seyreltik bir asetik asit çözeltisidirAraba akülerinde sülfirik asit kullanılır

Nitrik asit, boya ve gübre yapımında kullanılırTemizlikte kullanılan tuz ruhu seyreltik hidroklorik asit çözeltisidir

Midemiz de seyreltik hidroklorik asit salgılayarak besinleri parçalar Bu salgının fazlalaşması midede ülsere sebep olur

Bazı maddelerin yapısında hidrojen bulunmadığı hâlde, hidrojen iyonu (H+) oluşumuna sebep oldukları için sulu çözeltileri asit özelliği

gösterir CO2 ve SO2 suda asit özelliği gösteren maddelerdirHavadaki karbon dioksit ve kükürt dioksit gazları da yağmur damlalarında

çözündüklerinde asit olarak yere düşer Asit yağmurları bu şekilde oluşur

Bazlar

Bazlar da, asitler gibi tehlikeli maddelerdirBazların genel tanımı şu şekildedir:

Sulu çözeltilerinde hidroksit (OH–) iyonu bulunduran maddelere baz denir

Bazı bazların sulu çözeltilerinde iyonlarına ayrışması yukarıdaki gibidir Fakat amonyak (NH3) hidroksit iyonu bulundurmamasına rağmen bazik özellik gösterir Çünkü sulu çözeltisinde OH– iyonları oluşumuna sebep olur

NH3 + H2O NH4 + OH–

*Bazlar ele kayganlık hissi verir Kuvvetli bazlar yakıcı ve tahriş edici özelliktedir Bazlar acı tattadırFakat bazı çeşit bazlar zehirlidir Bu yüzden tadına bakmamak gerekir

*Bazlar da, asitler gibi turnusol kâğıdı ile ayırt edilebilir (Turnusol maddesi likenden elde edilir)Bazlar kırmızı turnusol kâğıdını maviye dönüştürür

*Bundan başka bazlar fenolftalein çözeltisi yardımıyla da ayırt edilebilir Baz içine fenolftalein çözeltisi damlatıldığında, baz pembe renk alırFenolftalein asit içine konulduğunda asitin rengini değiştirmez

Bazlar da asitler gibi suda iyonlarına ayrıştıkları için elektrik akımını iletir

NaOH ve KOH kuvvetli bazlardır Kuvvetli bazlar metallere ve dokulara tahriş edici etki yaparAmonyağın buharı göze, burna ve solunum yoluna zarar verir

Bazların Kullanım Alanları

Sodyum hidroksit (NaOH) sabun yapımında kullanılırBu yüzden sabun ağzımıza ve gözümüze değdiğinde acı verir

Diş macunu ve şampuanlarda da baz olduğu için acı tat verir

Amonyaklı sıvı maddeler, yağ ve kireç sökücü olarak ev temizleyicilerinde kullanılır

Yemek sodası olarak bilinen kabartma tozu, bir çeşit baz olan sodyum bikarbonat içerir

Kireç suyu bir çeşit bazdır

Potasyum hidroksit, KOH arap sabunu yapımında kullanılır

Bazlar ve asitler tepkimeye girerek tuz ve su oluşturur

Baz + Asit Tuz + Su

Asit ve Baz Derecesinin Belirlenmesi

Bir çözelti içindeki asit ya da baz miktarını belirleyen H+ ya da OH– iyonu miktarıdır. Eğer çözeltide H+ iyonu fazla ise bu asitli bir sıvıdırEğer OH– iyonu fazla ise bu sıvı bazdır H+ ve OH– iyonları sayısı birbirini dengeliyorsa sıvı nötrdür. Bir sıvı çözeltideki asit miktarı, pH ölçüsü olarak adlandırılan bir yöntemle tespit edilir Bunun için pH kâğıdı ya da pH metre aleti kullanılır pH kâğıdı çözeltinin asitlik derecesine göre renk değiştirir

pH ölçüsüne göre çözeltinin asitliği 0 – 14 arasında değerlendirilir0 – 7 arası değerler asit, 7-14 arası değerler baz için kullanılır pH değerinin 7 olması çözeltinin nötr olduğunu gösterir