Kozan’da Endüstri
ÇAĞRI KÜRŞAT YÜCE  
Eğitimci/Yazar

1- KISA TARİH

Kozan (eski ismiyle sis), çok eski tarihi geçmişe sahip olan bir yerdir. Tarihte bir çok devlete merkezlik yaptığı söylense de bunun ilmi bir yönü yoktur. Ancak 1185 yılından “Kale Krallığı ” şeklinde yaşayan Küçük Ermenistan Prensliğinin Tarsus’tan sonra ikinci merkezliğini yapmıştır.(1) Kozan aynı zamanda 1700’lü yıllardan sonra Kozan oğlu Beyliğine de merkezlik yapmıştır.(2) Bunların dışında devletler bazında bir merkezlik yapmamıştır. Tarih boyunca sırasıyla; Luwi Krallığı’nın, Arzawa Krallığının, Hititlerin,Asurluların, Kilikya Krallığı’nın sonra selifkilerin (sefkoslar), Romalıların,Bizanslıların, Emevilerin eline geçmiştir. Buralarda Türk iskanı ise Abbasiler devrinde yapılmıştır. Bu tarihten sonra Rumların, Selçukluların daha sonra Memlüklüler ve Ramazanoğulları egemenliğinde kalmış, 1516 yılında Osmanlıların eline geçen Kozan, 1919 yılına kadar 450 yıl Türk kalmış, 1 mart 1919’dan 1920 yılına kadar 1yıl süre ile Fransızlarla Ermenilerin işgalinde kalmış, 1920 yılında da yeniden özbenliğine ve Türklüğüne kavuşmuştur. O tarihten buyana Türkiye Cumhuriyeti yönetimindedir (3). Kozan’ın kurtuluş tarihi ise 2 Haziran 1920 dir.

2- COĞRAFİ KONUMU

Akdeniz Bölgesinin Adana bölümündeki Adana iline bağlı bir ilçe olan Kozan’ın topraklarını, doğuda aynı ilin Kadirli, güneyde Ceyhan İmamoğlu ve merkez, batıda Karaisalı, Kuzeyde ise Feke ilçeleri çevirir(4). Bir çok kaynakta Kayseri ile sınırımız olduğu geçmese de, Kayseri ile sınırımız mevcuttur.

Kozan’ın yüzölçümü 1772 km² olup, toplam 86 köyü bulunmaktadır. Önceden İmamoğlu ve bir çok köy Kozan’a bağlı bulunmaktaydı. Fakat sonradan İmamoğlu, kozandan ayrılmış. Ve ilçe olmuştur. Bu durum ilçenin nüfusunu da etkilemiştir. Kozan, adana iline 65 km mesafede olup, denizden yüksekliği 125m. dir. İlçe arazisinin Kuzey kesimleri Orta Toroslar’ın çok eğimli yüksekliklerini, Güney kesimleri ise Ceyhan nehri etrafındaki alüvyonlu düzlükleri içine alır (5).

3-YÜZEY ŞEKİLLERİ

İlçe, Kozan Dağları eteklerinde kurulmuş, zamanla doğu ve kuzey yönünde ovaya doğru gelişmiş, zamanla da bu günkü durumuna gelmiştir. 9-10 km kuzeyde engin tepelikler, daha kuzeyde yüksek dağlarla çevrilidir. Bu kesimin başka yükseltileri andıl, Köreken, Karasis, ve Dikiner dağlarıdır. Bu dağlara yükseltisi fazla olmayan Tılan, Hamam, Bekirce, Alapınar, Hopka, Elmalı, Tülek ve üçbaş dağlarını da ekleyebiliriz. Kozan’ın dağları genellikle orta yükseklikteki dağlardır. Bu dağlar arasındaki vadilerden yararlanılarak Kozan barajı yapılmıştır. Kuzey yönündeki dağlar Orta Torosların bir kesimini oluşturur (6). İlçe merkezlerde de dalgalı bir arazi üzerinde yer almaktadır. Kozan’ın güney kesimleri ise Ceyhan Nehri etrafındaki alüvyonlu düzlükleri içine alır (7). Bu bereketli ovalık kesim (Kozan Ovası ) ziraat açısından çok büyük öneme sahiptir. Burada tahıl ,pamuk mısır susam ,soya yerfıstığı v. b gibi ürünler bolca yetiştirilir .Son yıllarda çiftçiler seracılık yapmaya da başlamışlardır.

4 -SULARI 

Kozan’ın sularını bir çok küçük dereler ve çaylar oluşturmaktadır.Bunlar- Dan önemli olanları şunlardır;

Kadirli ve Kozan ilçelerinin sınırını teşkil eden Sumbas Çayı vardır.Bunun suyu oldukça boldur.(Kozan’ın debisi en fazla olan çayıdır.)Sumbas çayı ,Ahmet Cevdet Çamurdan’ın “Kozan’ı Tanıyalım “adlı eserinin 4. Sahifesinde her ne kadar Kozan’ın Bucak köyünden doğduğu geçse de bu bilgi yanlıştır .Sumbas Çayı,Kozan’ın Acarmantaş kötündeki Dikiner Dağı’nın uzantısı durumunda olan Sıtır Taşı adı verilen yerden doğan çayın geçtiği alanlarda çok geniş Narenciye bahçeleri yapılmıştır.Bu suyun altında halen 3-4 tane un değirmeni mevcuttur (8). Sumbas Çayı dışında, Kilgen Çayı ve batısında tahminen 3-4 km. Mesafede bulunan Deliçay ile bunun ilerisinde de Karapınar Çayı bulunur. Bunlara Handeresi ve Kil su gibi küçük dereleri de ekleyebiliriz.

Bu küçük boylu ve debileri fazla olmayan çay ve dereler ilçe topraklarını suladıktan sonra Ceyhan Nehrine ulaşırlar.Ovanın verimli arazilerinin sulanmasında bu suların önemi inkar edilemez.

İlçenin tek durgun suyu Kozan Baraj gölüdür.Baraj Kilgen Çayı Üzerine kurulmuştur.1973 yılında hizmete açılmıştır.Kısmen Feke dağların Dan ve Tapan civarından gelen kar ve yağmur suları ile beslenmektedir. Kozan baraj gölü, Kozan Ovası’na sulama kanallarıyla su vermekte ve ovanın su ihtiyacını büyük ölçüde sağlamaktadır.

5 -YAYLALARI

İlçede yaz aylarının sıcak geçmesi sebebi ile halkın bir kısmı İlçeye yakın civarlarda bulunan yaylalara göç etmektedirler.Bu yaylalarda halkın geniş bağları vardır .Sıcaklığın etkisi azaldıktan sonra Eylül -Ekim aylarında halk tekrar ilçeye gelir.Halkın ekseriyetle yazın göç ettiği önemli yaylalar şunlardır; Soğukpınar,Menteşe, Düzağaç,Çataloluk;Çatma Akçaluşağı,Elmalı Horzum, Göller.Kuytucak,Eskimantaş,Savruk,Çınarpınar,ve Koçcakızı dır.

Kozan’ın ova köylüleri de umumiyetle yaz aylarında hayvanlarıyla beraber yaylaya giderler (9)

6- İKLİMİ

Kozan, Akdeniz ikliminin görüldüğü Adana Bölümünde yer alması itibarı ile genel manada burada yazlar sıcak ve kurak , kışlar ılık ve yağışlı geçmektedir. Kozan Meteoroloji İstasyonu verilerinden anlaşıldığına göre ilçe ve çevre köyler itibari ile iki tip iklim müşahede edilmiştir .Bunlardan ovalık kesimlerde Akdeniz, dağlık kesimlerde ise karasal iklim görülür.

İlçenin yıllık yağış ve nem oranı yüksektir.  Yıllık yağış toplamı 1270, 2kg,  yılık ortalama sıcaklık ise 11,7C0 yazın ise 27,3C0 dir Yaz aylarında sıcaklığın 40-43 C0  ye çıktığı görülür Kışın poyrazı çok olmakla beraber ,    fazla soğuk yapmaz    Yazın havanın sıcaklığına dayanamayan  halk yakın yaylalara göç etmek zorunda kalırlar

Aşağıda 1995 yılı itibari  ile Kozan Meteoroloji İstasyon  verilerine göre çizilmiş  Kozan’ın yıllık yağış ve sıcaklık grafiği verilmiştir.

7- TABİİ BİTKİ ÖRTÜSÜ

Akdeniz ikliminin hakim olduğu ilçede dağlık kesimlerin alçak yamaçlarında “Maki türü “bitkiler görülür Defne,mersin,tespih,sandal,pırnal,melengiç, ve zeytin  gibi  bitkiler bu tür bitkilerdendir.

Dağların yüksek kesimlerine doğru ormanlar görülmektedir

Bu ormanlık alanlardan en çok ladin,meşe,çam,ardıç,köknar, dişbudak gibi türlere rastlanmaktadır. Fakat son zamanlarda büyük ölçüde yapılan orman tahribatı sonucu ormanlar çok zarar görmüştür.

8- NÜFUSU

Kozan nüfus yoğunluğu  yönünden Adana ilinin dokuzuncu büyüklükte ilçesidir . İlçede nüfus artışı çok hızlıdır Kozan’da nüfus artışı çok hızlıdır. Kozanda  Nüfus artışı yeni doğumlarla, çevreden gelip içeriye yerleşenlerden oluşmaktadır.

Merkez nüfusu 1990 sayımına göre 54.500, bucak ve köylerdeki nüfus sayısı da 63.204 olmak üzere , toplam nüfus 117.704′ dür Bu duruma göre ilçede ,   km2   ye 66 kişi düşmektedir Bu oran Türkiye ortalamasının altında bulunmaktadır Genel nüfusun %49 kadarı ilçe  merkezinde %51 kadarı da bucak ve köylerde yaşamaktadır .

Aşağıdaki tabloda Kozan ilçe nüfusunun  yıllara göre dağılımı verilmiştir.

Şekilde de görüldüğü  gibi ilkçe nüfusu 1985-90 yılları arasında bir  düşüş kaydetmiştir bu nüfus azalmasının sebebi, İmamoğlu’nun bir çok köy ile birlikte (15 tane) Kozandan ayrılıp ayrı bir ilçe olmasından kaynaklanmaktadır.

Kozan ‘ın nüfusu her g3eçen gün gittikçe artış  kaydetmektedir  Kozan nüfusunun artışındaki en büyük etkenler şunlardır;

(1) Doğumlar
(2) İlçeye yapılan göçler
(3) Sağlık ve ekonomik şartların iyileşmesi
(4) Doğal gelişme hareketi

İlçe nüfusunun artış ve eksilişinin yıllara göre dağılımı şekilde  verilmiştir.

İlçe ekonomisi tarıma dayanır. Tarım dışında halk ticaret, orman ürünleri, hayvancılık ve küçük el sanatlarıyla geçimini sağlamaktadır. Ayrıca halk, az da olsa sanayi ile de uğraşmaktadır.

a- Tarım: Bereketli Kozan ovasında pamuk, tahıl, mısır, susam, tütün, kavun, karpuz, yer fıstığı, soya ve benzeri gibi ürünler yetiştirilir. Merkez ile köylerde sebze tarımı da yıldan yıla gelişmektedir. Kozan, ekilebilir tarım alanı olarak 603.150 dekar araziye sahiptir. (14)

Aşağıda ilçede yetiştirilen tarım ürünlerinin kültür alanlarına dağılımı verilmiştir.

Nüfusun artış ve eksiliş durumu

Araştırma sahasındaki nüfusun yoğun olarak yaşadığı bölge ilçe  merkezi ve çevresine tekamül etmektedir Buralarda çeşitli iş imkanları  ve ziraata elverişli alanların bol olması bundaki en büyük etkenlerdir. Diğer yerler ise seyrek nüfuslanmış alanları oluşturmaktadır.

Bir ilçe olan Kozan’da evlenme ve boşanma olayları yoğun olarak yaşanmaktadır 1996 yılı itibarı ile 1666 evlenme olayına karşın 172 tane boşanma olayı vuku bulmuştur.

İlçenin 4 yıllık evlenme ve boşanma durumu şekil de verilmiştir.

9- GEÇİM KAYNAKLARI
Tablo: Tarım ürünleri dağılımı

llçede narenciye tarımı ün kazanmıştır. Kozan’a bağlı Ferhatlı, Sumbas çayının sulamış olduğu Acarmantaş, Ilıca, Çobanpınarı ve Bucak köylerinde narenciyenin her türü yetişmektedir. Kaliteli ve bol olarak elde edilen narenciye ürünlerini değerlendirebilmek için Kozan’a “Meyve Suyu Fabrikası” yapılabilir.

İlçe ziraatının birçok sorunları bulunmaktadır. bunları şu şekilde sıralayabiliriz;

1. Taban suyu problemi ve su taşkını vardır.
2. Drenaj yetersizliği mevcuttur.
3. Ürünlerin fiyat istikrarsızlığı ve pazarlaması sorunu vardır.
4. İlçedeki narenciye ağaçlarında “Galeri Göesi” hastalığı vardır.
5. Eğimli olan dağ köylerinde ve eşik alanlarında erozyon sorunu vardır.
6. zirai ilaç ve gübre fiyatlarının yüksek olması çiftçiye zor durumlar yaşatmaktadır.

b- Ticaret: Kozan, yakın çevresi için bir alış-veriş merkezi durumundadır. Çevreden Kozan’a meyve, tahıl, pamuk ve hayvan getirilir. Satıcılar satacakları mal yada ürünleri Çukobirliğe yada Toprak Mahsulleri Ofisine satar, bazen de yurdun uzak yakın merkezlerinden gelen alıcılara satar. Genellikle ilçeye portakal alıcıları daha çok gelmektedir.

c- Küçük El Sanatları ve Orman İşçiliği: İlçenin dağ köylerinde halk daha çok ya hayvancılığı yada orman işçiliğini geçim yolu seçmiştir. bazı dağ köylerinde koyun, keçi ve sığır yetiştirilir. Bu hayvanların ürünleri çeşitli şekillerde değerlendirilir bir kısım dağ köylerindeki köylüler ise orman işletmesinin izni ile ormandan kestikleri ürünleri orman işletmesine satarak yada orman işçiliği yaparak gelir elde ederler. (15).

Fakat son yıllarda tarla açılması, orman yangınları ve büyük çaplı orman kaçakçılığı yüzünden dağ köylerinde mevcut olan ormanlık alanlar çok daralmıştır.

d- Endüstri: ilçede sanayi fazla gelişmemiştir. Ancak küçük sanayi tesisleri mevcuttur. Sanayi tesisleri olarak şunları sayabiliriz; yem fabrikası, un fabrikası, bal kooperatifi ve yağ fabrikalarıdır. bunların dışında söze değer sanayi tesisi bulunamamakla birlikte, ilçedeki küçük çaplı tamir ve marangoz atölyelerini de bunlara ekleyebiliriz. Ayrıca ilçede Adana yolu üzerinde bir adet sanayi sitesi de bulunmaktadır.

Kozandaki küçük ve Orta ölçekli sanayi tesislerini sayısı aşağıda verilmiştir.

İlçedeki Sanayi Tesis Sayısı

10- TURİZM

Kozan özellikle Tarihi turizmi yönünden daha zengindir. İlçedeki tarihi kalıntılar, daha çok ilk ve orta çağa ait kalıntılardır.
“Kozan Kalesi” ve bu kalenin eteğinde “Kilise” yüksek değerdeki tarihi eserlerdir. eski devirlerde kilisede “PEselek (vaftiz) Yağı” çıkarılmıştır. Bu sebeple yapılan törene dünyanın her yerinden Hristiyanlar katılır, aziz olrlarmış. Bu vaftiz yağı olamak üzere üç ayrı yerde yapılır ve böylece Kozan’a üç yılda bir sıra gelirmiş.

“Kozan Kalesi” dışında Anavarza, andıl, Tumlu, Uzunoğlan Yarıkkaya ve Karaasis Kaleleri de önemlidir.

İlçedeki “Hoşkadem Camii” Mısır Kölemenleri döneminde, Sultan Emir Hoşçakadem tarafından yaptırılmıştır, mimari değeri yüksek olan bu camii, ziyaretlere açıktır (17). Bu camide bugünde ibadet yapılamaktadır.

Aynı zamanda Kozan Barajı’nın çevresi ve Dağılacakta turistik önemi olan yerlerdir.

YERALTI ve YERÜSTÜ KAYNAKLARI

Kozan, M.T.A.’nın yapmış olduğu araştırmalara bağlı alarak yeraltı zenginlikleri bakımından fazla öneme haiz bir konuma sahip değildir. ilçede işletilen ve işletilebilir durumda olan maden yatakları şunlardır;

a- Orman köyü hudutları dahilinde maden kömürü çıkarılmaktadır.
b- Bucaklı köyünde linyit madeni çıkarılmakta olup, bu yatağın tamirini rezervi 450.000 tondur.
c- Ilıca köyünde cam ve seramik endüstrisinde yoğun olarak tüketilen Kuvarsit (Kuvars kumu) işletimi yapılmaktadır.
Bunların dışında Demir ve çinko madenlerde işletilmektedir.

İlçede işletilmeyecek durumda yani rezervi az olan maden kaynakları (yatakları) ise şunlardır;

1- Düzağaçın Çataloluk mevkiinde bitümlü şişt madeni
2- Kocaköy’ün çayırlı mevkiinde Bitümlü şişt madeni
3- Yanarerik köyü’nün ûçbey dağı ve innik tepe mevkiinde demir madeni
4- Gedik köyünün ayıcık pınarı mevkiinde linyit madeni bulunmaktadır.
5- Gedikli köyünün Ayıcık pınarı mevkiinde linyit madeni bulunmaktadır.

İlçede çıkarılan bu madenlerin istihsal faaliyetini artırmak ve bölge madenciliğini geliştirmek için işletmecilere kredi imkanları sağlanmalı ve ulaşım durumlarının ıslah edilmesi gerekmektedir.

Yerüstü zenginlikleri olarak ta Kozan Ovası’nın verimli arazilerini, birçok çay ve dereleri, geniş bağ ve bahçeleri ve şifalı sularını sayabiliriz.